Tërheqja e Presidentit Joe Biden nga gara presidenciale në SHBA, i shton pasiguritë në botë në një kohë kur udhëheqësit perëndimorë përballen me luftrat në Ukrainë dhe Gazë, një Kinë më agresive në Azi dhe forcimin e së djathtës ekstreme në Evropë. Gjatë karrierës së tij prej pesë dekadash në politikë, zoti Biden krijoi marrëdhënie të shumta personale me udhëheqës të huaj, gjë që nuk e ka asnjë nga kandidatët e mundshëm për ta zëvendësuar atë. Pas njoftimit për tërheqjen e tij, mesazhe të shumta mbështetjeje dhe mirënjohjeje për vitet e shërbimit publik nga ana e tij, edhën nga e gjithë bota. Sfidat e shumta të politikës së jashtme me të cilat do të përballet presidenti i ardhshëm i SHBA-së, e bëjnë të qartë se sa e rëndësishme është ajo që ndodh në Uashington për pjesën tjetër të botës. U hedhim një vështrim disave prej këtyre sfidave.
IZRAELI DHE PALESTINEZĂT
MbĂ«shtetja e fortĂ« e Presidentit Biden pĂ«r Izraelin qĂ« pasi sulmit tĂ« Hamasit mĂ« 7 tetor, i ka rrĂ«njĂ«t nĂ« mbĂ«shtetjen e tij gjysmĂ«shekullore pĂ«r atĂ« vend si senator, nĂ«npresident dhe mĂ« pas president. Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu, njĂ« aleat i ish-presidentit Donald Trump, i cili ka pasur pĂ«rplasje me zotin Biden lidhur me bombardimet dhe rrethimin e GazĂ«s nga Izraeli nĂ« muajt e fundit, nuk komentoi menjĂ«herĂ« lidhur me vendimin e Presidentit Biden pĂ«r tâu larguar nga gara.
ZyrtarĂ« tĂ« tjerĂ« izraelitĂ« vlerĂ«suan mbrojtjen e vendosur tĂ« zotit Biden ndaj vendit tĂ« tyre. Ministri i Mbrojtjes Yoav Gallant falĂ«nderoi Presidentin Biden pĂ«r âmbĂ«shtetjen e tij tĂ« palĂ«kundurâ, ndĂ«rsa Presidenti Isaac Herzog e pĂ«rshĂ«ndeti atĂ« si âaleat tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« popullit hebreâ.
PĂ«rpara se tĂ« nisej pĂ«r nĂ« Uashington tĂ« hĂ«nĂ«n â ku ai do tĂ« flasĂ« para njĂ« sesion tĂ« pĂ«rbashkĂ«t tĂ« Kongresit tĂ« mĂ«rkurĂ«n â zoti Netanyahu tha se âpavarĂ«sisht se kĂ« zgjedh populli amerikan si president, Izraeli mbetet njĂ« aleat i domosdoshĂ«m dhe i fuqishĂ«m i AmerikĂ«sâ.
Duke qenë se nënpresidentja Kamala Harris po shihet si zëvendësuesja më e mundshme e zotit Biden, izraelitët po përpoqen të kuptojnë se çfarë do të thoshte kandidatura e saj për vendin e tyre, që përballet me një izolim global në rritje lidhur me luftën e tij kundër Hamasit.
Gazeta e pĂ«rditshme izraelite e krahut tĂ« majtĂ« âHaaretzâ botoi njĂ« artikull ku analizonte reputacionin e zonjĂ«s Harris si njĂ« zĂ« i ashpĂ«r qĂ« ka kritikuar shpesh me forcĂ« Izraelin se nuk ka bĂ«rĂ« mjaftueshĂ«m pĂ«r tĂ« mbrojtur civilĂ«t.
Alon Pinkas, ish-konsull i përgjithshëm i Izraelit në Nju Jork thotë se
âme largimin e Bidenit, Izraeli ka humburâ nga mbĂ«shtetĂ«sit e fuqishĂ«m tĂ« njĂ« shteti demokratik hebre.
Palestinezët e intervistuar të hënën në qytetin qendror të Gazës, Deir al-Balah thanë se nuk ka rëndësi se cili do të bëhet kandidati demokrat për sa kohë që Izraeli vazhdon të hedhë bomba të prodhuara nga SHBA në enklavë.
âNe mendojmĂ« se Shtetet e Bashkuara janĂ« partnere nĂ« sulmin ndaj GazĂ«sâ, tha Hassan Shaqalieh.
âTĂ« dy (Biden dhe Harris) nĂ« fund tĂ« fundit kanĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n platformĂ« dhe kanĂ« njĂ« histori tĂ« miratimit tĂ« politikave tĂ« vijĂ«s sĂ« ashpĂ«r izraelite kundĂ«r palestinezĂ«ve,â thotĂ« Tahani Mustafa, njĂ« analist palestinez nĂ« Grupin e Krizave.
UKRAINA
Cilido qoftë kandidati demokrat ka të ngjarë të vazhdojë në gjurmët e zotit Biden me një mbështetje të vendosur ushtarake për Ukrainën. Por zhgënjimi me administratën Biden është rritur në Ukrainë dhe Evropë për shkak të ritmit të ngadaltë të ndihmës për SHBA-në dhe kufizimet në përdorimin e armëve perëndimore.
âShumica e evropianĂ«ve e kuptojnĂ« se Ukraina do tĂ« jetĂ« gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« barra e tyre. TĂ« gjithĂ« po pĂ«rpiqen tĂ« jeni gati pĂ«r çdo rezultat tĂ« mundshĂ«mâ, thotĂ« Sudha David-Wilp, drejtore e zyrĂ«s sĂ« Berlinit tĂ« Fondit Gjerman Marshall.
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy tha nĂ« platformĂ«n X se e respekton âvendimin e vĂ«shtirĂ«, por tĂ« fortĂ«â tĂ« zotit Biden pĂ«r tĂ« hequr dorĂ« nga fushata dhe e falĂ«nderoi atĂ« pĂ«r ndihmĂ«n âpĂ«r tĂ« parandaluar pushtimin e vendit tonĂ« nga (presidenti rus Vladimir) Putinâ.
Ish-Presidenti Trump ka premtuar se do tâi japĂ« fund luftĂ«s sĂ« RusisĂ« kundĂ«r UkrainĂ«s brenda njĂ« dite nĂ«se ai zgjidhet â njĂ« perspektivĂ« qĂ« ka shtuar frikĂ«n nĂ« UkrainĂ« se Rusia mund tĂ« lejohet tĂ« mbajĂ« territorin qĂ« ka marrĂ« nĂ«nkontroll.
Kandidati republikan për nënpresident, senatori i Ohajos, JD Vance, është ndër kundërshtarët më të zëshëm në Kongres ndaj ndihmës së SHBA-së për Ukrainën.
Ndërkohë, Rusia hodhi poshtë rëndësinë e garës, duke këmbëngulur se pavarësisht se çfarë ndodh, Moska do të vazhdojë veprimet në Ukrainë.
âSynimet e operacionit special ushtarak do tĂ« arrihenâ, tha Dmitry Medvedev, nĂ«nkryetari i KĂ«shillit tĂ« Sigurimit tĂ« RusisĂ«, nĂ« aplikacionin e mesazheve Telegram, duke pĂ«rdorur formulimin e Kremlinit pĂ«r luftĂ«n nĂ« UkrainĂ«.
EVROPA DHE NATO
ShumĂ« evropianĂ« ishin tĂ« lumtur tĂ« shihnin humbjen e zotit Trump, pasi ai pĂ«r vite me radhĂ« shpĂ«rfilli Bashkimin Evropian dhe kritikoi ashpĂ«r NATO-n. QĂ«ndrimi nĂ« dukje shpĂ«rfillĂ«s i zotit Trump ndaj aleatĂ«ve evropianĂ« nĂ« debatin presidencial tĂ« muajit tĂ« kaluar nuk bĂ«ri asgjĂ« pĂ«r tâi qetĂ«suar kĂ«to shqetĂ«sime.
Zoti Biden, nga ana tjetĂ«r, ka mbĂ«shtetur marrĂ«dhĂ«niet e ngushta amerikane me udhĂ«heqĂ«sit e bllokut. KĂ«to lidhje u dukĂ«n qartĂ« pas vendimit tĂ« zotit Biden pĂ«r tâu larguar nga gara.
Kryeministri polak Donald Tusk e quajti zgjedhjen e tij ândoshta mĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ«n nĂ« jetĂ«n e tijâ. Kryeministri i ri britanik, Keir Starmer, tha se ai respektonte âvendimin e zotit Biden bazuar nĂ« atĂ« qĂ« ai beson se Ă«shtĂ« nĂ« interesin mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« popullit amerikanâ. Kryeministri irlandez Simon Harris e quajti Presidentin Biden njĂ« âamerikan krenar me shpirt irlandezâ.
Analistët thonë se këto zgjedhje do të përcaktojnë nëse NATO-ja do ta ruajë ritmin e mbështetjes ndaj Ukrainës dhe nëse mund të mbahen nën kontroll ambiciet e shteteve autoritare.
âAta nuk duan qĂ« Donald Trump tĂ« jetĂ« president. Pra, ka pak lehtĂ«sim, por edhe mjaft nervozizĂ«mâ nĂ« lidhje me vendimin e zotit Biden pĂ«r tâu larguar nga gara, thotĂ« Jeremy Shapiro, drejtor kĂ«rkimesh nĂ« KĂ«shillin Evropian pĂ«r MarrĂ«dhĂ«niet me JashtĂ«.
KINA
GjatĂ« muajve tĂ« fundit, si zoti Biden ashtu edhe zoti Trump janĂ« pĂ«rpjekur tâu tregojnĂ« votuesve se kush mund tâi rezistojĂ« mĂ« sĂ« miri fuqisĂ« ushtarake dhe luftarake nĂ« rritje tĂ« Pekinit dhe tĂ« mbrojĂ« bizneset dhe punĂ«torĂ«t amerikanĂ« nga importet kineze me çmime tĂ« ulĂ«ta.
Presidenti Biden ka rritur tarifat për automjetet elektrike nga Kina dhe ish-Presidenti Trump ka premtuar të zbatojë tarifa prej 60% për të gjitha produktet kineze.
Doktrina âAmerika e paraâ e zotit Trump pĂ«rshkallĂ«zoi tensionet me Pekinin. Por mosmarrĂ«veshjet me rivalin gjeopolitik dhe kolosin ekonomik mbi luftrat, tregtinĂ«, teknologjinĂ« dhe sigurinĂ« vazhduan gjatĂ« mandatit tĂ« zotit Biden.
Reagimi zyrtar i Kinës ndaj garës presidenciale në SHBA ka qenë i kujdesshëm.
âZgjedhjet nĂ« SHBA janĂ« politikĂ« e brendshme e SHBA-sĂ«. Nuk kam asnjĂ« koment pĂ«r kĂ«tĂ«â, tha zĂ«dhĂ«nĂ«si i MinistrisĂ« sĂ« Jashtme, Mao Ning.
IRANI
Në kushtet kur grupet e mbështetura nga Irani në Lindjen e Mesme, janë të përfshira gjithnjë e më shumë në luftën Izrael-Hamas, SHBA përballet me një rajon në kaos. Grupi Huthi i Jemenit që mbështetet nga Irani goditi Tel Avivin për herë të parë javën e kaluar, duke sjellë rezultat kundërpërgjigjen e Izraelit brenda Jemenit të shkatërruar nga lufta. Sulmet ndërkufitare midis grupit militant Hezbollah të Libanit të mbështetur nga Irani dhe ushtrisë izraelite, kanë ngjallur frikën për një konflikt të gjithanshëm rajonal.
Hamasi, i cili gjithashtu merr mbështetje nga Irani, vazhdon të luftojë Izraelin, nëntë muaj pas një lufte që ka vrarë 39,000 palestinezë dhe ka zhvendosur mbi 80% të popullsisë së Gazës.
Shtetet e Bashkuara kanë akuzuar Iranin për zgjerimin e programit të tij bërthamor dhe pasurimin e uraniumit në një nivel të paprecedentë prej 60%.
Pasi presidenti i atëhershëm Trump u tërhoq në vitin 2018 nga marrëveshja bërthamore e Teheranit me fuqitë botërore, zoti Biden u përpoq të ndryshonte qëndrimin e ashpër të paraardhësit të tij. Por administrata e tij nuk ka arritur të rinegociojë marrëveshjen dhe ka vazhduar sanksionet e ashpra.
Vdekja e papritur e Ebrahim Raisit â njĂ« aleat i vijĂ«s sĂ« ashpĂ«r i udhĂ«heqĂ«sit suprem â nĂ« njĂ« aksident me helikopter, solli njĂ« reformist nĂ« presidencĂ«n e Iranit. Masoud Pezeshkian ka thĂ«nĂ« se dĂ«shiron tĂ« ndihmojĂ« Iranin tĂ« hapet me botĂ«n, por ka mbajtur njĂ« ton sfidues kundĂ«r SHBA-sĂ«.
Gjatë një konference të hënën, Nasser Kanaani, zëdhënës i Ministrisë së Jashtme iraniane, nuk i dha rëndësi tërheqjes së zotit Biden.
âPĂ«r ne, ardhja dhe ikja e qeverive dhe personave nĂ« krye tĂ« administratĂ«s amerikane nuk Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme nĂ« vetvete,â tha ai. âAjo qĂ« mund tĂ« ndryshojĂ« marrĂ«dhĂ«niet Ă«shtĂ« njĂ« ndryshim thelbĂ«sor nĂ« kĂ«tĂ« politikĂ« armiqĂ«sore (tĂ« SHBA-sĂ«) kundĂ«r Iranit.â
MEKSIKA
Marrëdhënia historikisht e ngushtë mes Meksikës dhe SHBA-së është karakterizuar vitet e fundit nga mosmarrëveshjet mbi tregtinë, energjinë dhe ndryshimet klimatike. Presidenti meksikan Andrés Manuel López Obrador, i cili mori pushtetin në vitin 2018, ka bashkëpunuar me administratat Trump dhe Biden për të reduktuar imigracionin e paligjshëm në kufirin jugor të Shtetet e Bashkuara.
TĂ« premten, presidenti i MeksikĂ«s e quajti zotin Trump âmikâ dhe tha se do tâi shkruante pĂ«r ta paralajmĂ«ruar qĂ« tĂ« mos premtonte tĂ« mbyllte kufirin ose tĂ« fajĂ«sonte emigrantĂ«t pĂ«r sjelljen e drogĂ«s nĂ« Shtetet e Bashkuara.
âUnĂ« do tâi dĂ«shmoj atij se emigrantĂ«t nuk transportojnĂ« drogĂ« nĂ« Shtetet e Bashkuara,â tha ai, duke shtuar se âmbyllja e kufirit nuk do tĂ« zgjidhĂ« asgjĂ«, dhe as nuk mund tĂ« realizohetâ./VOA
NDIQE LIVE “PANORAMA TV” © Panorama.al Burimi informacionit @Panorama.al: Lexo me shume ne :bota sot www.botasot.co
